İf’âl Babının Hemzesi

وَ هَمْزَةُ اَفْعَلَ يَجِئُ لِمَعَانٍ لِلتَّعْدِيَّةِ، نَحْوُ؛ اَكْرَمْتُهُ.  وَ لِلصَّيْرُورَةِ، نَحْوُ؛ اَمْشَى الرَّجُلُ اَىْ صَارَ ذَا مَاشِيَّةٍ. وَ لِلْوِجْدَانِ، نَحْوُ؛ اَبْخَلْتُهُ اَىْ وَجَدْتُهُ بَخِيلاً. وَ لِلْحَيْنُونَةِ، نَحْوُ؛ اَحْصَدَ الزَّرْعُ اَىْ حَانَ وَقْتُ حَصَادِهِ. وَ لِلْاِزَالَةِ، نَحْوُ؛ اَشْكَيْتُهُ اَىْ اَزَلْتُ عَنْهُ الشِّكَايَةَ. وَ لِلدُّخُولِ فِي الشَّئِ، نَحْوُ؛ اصْبَحَ الرَّجُلُ اَىْ دَخَلَ فِي الصَّبَاحِ. وَ لِلْكَثْرَةِ، نَحْوُ؛ اَلْبَنَ الرَّجُلُ إِذَا كَثُرَ عِنْدَهُ اللَّبَنُ.

وَ هَمْزَةُ اَفْعَلَ ef’âle (if’âl) babının hemzesi, يَجِئُ gelir, لِمَعَانٍ bir takım manalar için, لِلتَّعْدِيَّةِ İf’âl babının hemzesi geçişlilik içindir, نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَكْرَمْتُهُ “Ona ikram ettim” terkibindeki اَكْرَمَ fiilindeki hemze müteaddi hemzesidir. Aslen كَرُمَ “cömert oldu” fiili lazım bir fiildir. Başına bir hemze alıp اَكْرَمَ olup müteaddi bir fiil olmuştur. وَ لِلصَّيْرُورَةِ، İf’âl babının hemzesi sayruret “dönüşüm” için gelir, نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَمْشَى الرَّجُلُ “Adam hayvanlar sahibi oldu” terkibindeki اَمْشَى fiilinin başındaki hemze normalde مَشْىٌ “yürümek” olan fiilin başına gelmiştir. اَىْ yani, صَارَ o adam döndü, ذَا مَاشِيَّةٍ hayvanlar sahibi. مَاشِيَّةٍ “yürüyücü” fiili yürüyücü manasından dönüp hayvanlara isim olmuştur. وَ لِلْوِجْدَانِ İf’âl babının hemzesi vicdan “bir şeyin bir şey ile sıfatlanmış olduğunun bilinmesidir” içindir, نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَبْخَلْتُهُ “onu cimri gördüm” terkibinde aslı بَخُلَ “cimri oldu” fiilinin if’âl babına girmesiyle اَبْخَلَ fiili ortaya çıkar, اَىْ yani, وَجَدْتُهُ onu buldum, بَخِيلاً behil, yani cimri olan. وَ لِلْحَيْنُونَةِ İf’âl babının hemzesi haynunet “hîn yani bir anlık süre kelimesinden türeyip fiilin gerçekleşme zamanının yakınlığı manasındadır” içindir; نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَحْصَدَ الزَّرْعُ “ekin biçilmeye yakın oldu” اَىْ yani, حَانَ yakın oldu, وَقْتُ حَصَادِهِ o ekinin hasad (ekilme) vakti. وَ لِلْاِزَالَةِ İf’âl babının hemzesi izale “failin hadesini mefulden izale etmek, kaldırmaktır” içindir; نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَشْكَيْتُهُ terkibindeki اَشْكَى fiilinin başındaki hemze if’âl babının hemzesidir, اَىْ yani, اَزَلْتُ izale ettim, kaldırdım, عَنْهُ ondan, الشِّكَايَةَ şikayeti. وَ لِلدُّخُولِ فِي الشَّئِ İf’âl babının hemzesi bir şeye dahil olmak içindir; نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَصْبَحَ الرَّجُلُ “adam sabahladı” اَىْ yani, دَخَلَ فِي الصَّبَاحِ sabah vaktini etti, sabaha girdi. وَ لِلْكَثْرَةِ İf’âl babının hemzesi kesret “çokluk” içindir; نَحْوُ؛ misali şöyledir; اَلْبَنَ الرَّجُلُ “adamın çok sütü var” manasındaki terkib إِذَا كَثُرَ عِنْدَهُ اللَّبَنُ o adamın yanında çok süt olduğunda söylenilir. لَبَنٌ “süt” manasındadır, çoğulu اَلْبَانٌ  şeklindedir.اَلْبَنَ  ise süte malik olana denilir.

Metnin Toplu Manası; İf’âl babının hemzesi birtakım manalara delalet etmek için gelir. Aşağıdaki tabloda zikredilmiştir.